Logica est diligens disserendi ratio. Haec in tria partitur: in diffinitionem, in partitio«nem, in collectionem». / {inCicTop 1048B12-C7 Collectionis uero facultas est triplex. Aut enim ueris et necessariis argumentationibus disputatio «decurrit, et» / disciplina vel demonstratio nuncupatur; aut tantum probabilibus et dialectica dicitur; aut apert«issime falsis et» / sophistica, id est cauillatoria, perhibetur. Logica igitur vel de diffinitione vel partitione vel collect«tione; id est vel de ueris ac neces»/sariis uerisque, vel de probabilibus id est de uerisimilibus, et de sophisticis id est de cauillatoriis argu«mentationibus tractat».} / {inCicTop 1045C10-12 Rursus altera diuisio logicae, per quam diducitur tota diligens disserendi ratio, in duas par«tes, unam inueni»/endi, alteram iudicandi.} Omnis namque qui diligenter disserere conatur, prius inuenire debe«t dissertionem», / postquam iudicium restat, quo quod disserit probet.
{inCicTop 1048A14-15 Intentio topices est argumentorum facilis inuen«tio.}
{inCicTop 1048C4-5 «Argumentum est» / quod rem arguit, id est probat.} Aliter. {DT 1174D1-2, inCicTop 1048B6-7 Argumentum est ratio rei dubiae faciens fidem.} {inCicTop 1051A2-3 Argumentum est etiam «medietatis / inuentio».}
{DT 1176D12, inCicTop 1048D3 Questio est dubitabilis propositio.}
{DT 1174C5-6, inCicTop 1048D4 Propositio est oratio uerum falsumue significa«ns.} {inCicTop 1049D14-50A11 «Simplex uero proposi»/tio est, ut omnis homo animal est. Termini dicuntur eius simplices partes, praedicatum scilicet et subie«ctum. Praedicatus est» / in propositione maior terminus collocatus, subiectus uero minor. Maior de subiecto dicitur, minor autem «de maiore nullo modo praedicatur», / ut animal, quoniam maius est quam homo, de homine praedicatur (dicitur enim ‘omnis homo animal est’); homo uero «de animali» / non dicitur (nemo enim uere dicit ‘omne animal homo est’).}
{inCicTop 1050D5-13 Id autem tali probatur exemplo. Sit questio an homo substantia / sit an non. Sumetur hic pars altera questionis comprobanda. Ea est hominem substantiam esse. In hac igitur duo «sunt termini»: / ‘substantia’ et ‘homo’. Quorum maior ‘substantia’, ‘homo’ uero minor. Quod ex eo poterit ostendi quoniam «posterius» / substantia in prolatione profertur, ut in hoc ipso quod dicimus ‘homo substantia est’, prius hominem, posterius «substantiam» / nominamus. Ut igiur substantiam et hominem iungam, necesse est medium terminum reperire, qui utrosque copulet «terminos; hic» / sit ‘animal’, fiatque una propositio ‘omnis homo animal est’. In hac propositione praedicatur ‘animal’, ‘hom«o’ subicitur». / Rursus adiungo: ‘omne animal substantia est’. In hac rursus ‘animal’ supponitur, ‘substantia’ praedicatur. / Omnis igitur homo substantia est. Ac per hoc quidem ‘homo’ semper subiectum est; ‘animal’ ad hominem quidem praedicatum est, «ad subsan/tiam» uero subiectum; substantia ipsa praedicata permansit. Unde fit ut minor quidem sit ‘homo’, maior ho/mine ‘substantia’, medius autem terminus ‘animal’.}
{DT 1183A9-11 Argumentatio est per orationem argumenti explicatio. Huius / «species duae: una uoca»tur syllogismus, altera inductio.} {inCicTop 1053B9-10 Argumentum uocatur ipsa mens et intentio(!) syllogi«smi».} / {DT 1183A11-15 Syllogismus est oratio in qua positis quibusdam et concessis, aliud quiddam per ea ipsa quae concessa sunt, euenire necesse «est quam sint» / ipsa quae concessa sunt.}
{DT 1183D1-84A7 Inductio est oratio per quam fit a particularibus ad uniuersalia progressio, hoc modo: Si re«gendis» / nauibus non sorte sed arte legitur gubernator, si in regendis equis auriga non sortis euentu sed
{inCicTop 1051D1-9 Maximas igitur, id est uniuersales ac noti«ssimas» / «propositionibus, ex» quibus syllogismorum conclusio descendit, in Topicis ab Arestotele(!) conscriptis locos appellatos esse perspe«ximus. / Quod enim maxi»me sunt, id est uniuersales propositiones, reliquas in se uelut loci corpora complectuntur. Quod uero not«issime / manife»steque sunt, fidem questionibus prestant. Eoque modo rerum ambiguarum continent propositiones.}
¶ {inCicTop 1059A10-12 Locum argumenti di«cimus / a toto, quan»do totum illud quod in questione positum est, diffinitione complectimur.} {inCicTop 1057B2-5 Est enim diffinitio coactae in se con«plicatae / rei ex»plicatio, ut cum dicimus hominem esse animal rationale mortale.} {inCicTop 1059B11-12 Quae diffinitio in ipso ter«mino est / de quo agitur», eiusque termini totum est.} Sit hoc exemplum. {inCicTop 1059C7-D15 Quaeritur an utilis sit ciuilis iuris scientia. `Hic´ ‘ius ciuile’ supponitur, «‘utilis / scientia’ praedicatur». Quaeritur an praedicatum possit inherere subiecto. Ipsum ciuile ius nequit trahi ad argumentum, de eo tantum que«stio / -------- » insit, hoc inest. Quod omnis diffinitio non ab eo disiungitur, cuius est diffinitio, ne a iure quidem ciuili propria qui«dem diffinitio / abiungatur», diffiniatur hoc modo: Ciuile ius est aequitas his constituta, qui sunt eiusdem ciuitatis, ad suas res optinendas. Quaeritur a«utem an haec / sit utilis» scientia. At qui ualde dictae superius aequitatis est utilis scientia. Concluditur: Itaque ciuilis iuris est utilis scientia. «Hoc igitur / argumentum est» ab eo loco qui est in ipso, id est iure ciuili, de quo quaerebatur, hic a diffinitione uocatur. Quae quoniam est totum, est et a«rgumentum / est a toto». Omnis autem locus a toto in ipso est.}
¶ {inCicTop 1060B3-12 Partium hoc modo fit enumeratio. Si neque censu [`quis´] neque uindicta
{inCicTop 1065B12-13 Genus est quod de multis specie differentibus in eo quod quid sit praedicatur.}
{inCicTop 1065C3-6 Species est de qua genus superius praedicatur.} Simili«tudo est» / unitas qualitatis quae similia sunt.} {inCicTop 1065C11-12 In alia quidem re congruunt, in alia uero dissentiunt.} Aliud est enim seruus, alius sunt ----/--rorumque legatus ususfructus se similitudine respicit. {inCicTop 1072B10-13 Neque enim seruus in usumfructum legatus si deperierit, debet a«b haere»/de restitui, nec aedium legatarum in usumfructum uitium ab herede refici.}
{inCicTop 1065C14-D2 Differentia est qua unumquodque differt ab a«lio», / ut homo ab equo rationabilitate.}
{inCicTop 1065D7-8 Contraria sunt quae in eodem posita genere longissime a se discrepant;} et si ----- / habent aliquod, non est necesse ut alterum eorum semper insit subiecto, ut album et nigrum, quae medium habere --- / --- vel rubrum vel alius coloris. Usus et abusus a se longissime distant, quae sunt contraria.
{inCicTop 1065D14-A2 Coniuncta sunt quae unic«uique rei» / finitimam naturam tenent, ut timori pallor adiunctus est.} Haec tantum non ex necessitate semper sibi coher«escant». /
{inCicTop 1066A10- Antecedentia sunt quibus positis aliud necesse est ut consequatur, ut quia bellum est, inimicitias esse necesse est.} hae naturae / %sunt bello `«-----»´.
{inCicTop 1066A15-B1 Consequens est quicquid id quod antecedit insequitur, ut inimicitiae bellum `«consequuntur»´,} sed propositione posteriora.
{inCicTop 1066C6-10 Re«pugnan»/tia sunt quotiens id quod alicui contrariorum naturaliter iunctum est, reliquo contrario comparatur, ut inimicitiae inest nocendi uoluntas.} /
{inCicTop 1066C14-D1 Effectum est quod praecedens causa perficit, ut dies quem solis ortus emittit.}
{inCicTop 1066D1-7 Maiorum est comparatio quotiens ei quod minus est «id quod maius» / est comparatur, ut si nemo innocens in exilium mitti debet, multo magis ne Tullius quidem, qui non innocens solum, uerum «etiam pa»/triae fuerit liberator. Plus est enim esse patriae liberatorem quam innocentem.}
{inCicTop 1066D7-8 Parium uero comparatio fit quotiens inter «se paria» / comparantur.} {inCicTop 1081A14-B7 Plurimarum igitur rerum usucapio est annua, ut si quis eis anno continuo fuerit usus, ea firma iuris auctori«tate possi»/deat, ut rem mobilem, fundi uero usucapio, biennii temporis spacio continetur, de aedibus in lege nihil asscriptum est. Q«quaeritur ergo» / usus aedium unone anno an biennio capiatur. Trahitur a paribus argumentum. Et quoniam aedes ut fundus immobiles,} si--- |115v| ---- ut ------- usucapiuntur; nam aequitas {inCicTop 1081C4-5 in paribus causis paria iura desiderat.}
{inCicTop 1066D10-67A1 Minorum uero fit compar«atio, ut si Ciceronem patriae libera»torem praemio dignum nemo putauit; nemo etiam putabit eum praemio dignum qui cum tantum innocens «fuerit, nulla in rempublicam / merit»a contulerit.}
{inCicTop 1067A1-3 Has .xv. species affectorum sibimet esse cognatas, et ad se inuicem referri, et se uelut e regione «conspicere nullus ignorat.} /
{inCicTop 1088C2-5 «Loco»rum primum est diuisa pluralitas in eos qui in ipso sunt de quo agitur, et in eos qui assumuntur extrinsecus. Sed locos qui in ipso sunt, «----------- / prae» positos intelligimus.}
{inCicTop 1088C5-D9 Hic uero locus qui est in ipso, in primas .iiii. partes distribuitur. Quarum prima est diffinitio, qui locus est a «toto nuncupatus. Idcirco autem / pri»mus a toto ponitur locus, quia nihil est alicui tam proximum quam propria diffinitio. Secunda partium est enumeratio «partium, quia post diffinitionem proximum» / locum partes debent retinere, quae totum id cuius dicuntur partes esse coniungunt. His apponitur nota quae quasi «conuerso modo diffinitio est. Nam / sicut» diffinitio explicat quod implicite nota designat, ita
{inCicTop 1128D2-13 Omnis praedicatiua propositio uerti potest in conditionalem, ita. Si homo est, animal est. C«----------- / ----tiua est. Non autem omnis conditionalis in praedicatiuam uerti potest, ut si peperit, cum uiro concubuit. N«emo enim dicere potest / ipsum» peperisse, quod cum uiro concubere. Quomodo dicimus hominem id esse quod animal sit. Alia ratio est in his prop«positionibus quae ita / di»cuntur ‘quae peperit, cum uiro concubuit’.}
«-------»ntis causae species sunt. Sufficiens et indigens. Sine qua non efficitur, species sunt. Praecursoria. Qui---------- / --- Immobil(is). species sunt. locus, tempus. Materia. Instrumentum.
{inCicTop 1146A13-B8 Eius causae quae in ui sua quod sub ea subiectum est eff«icit, tale proponit exemplum, ut / i»gnis accendit. Nam accensionis ipsius causa est ignis, et id efficere potest illudque quod accenditur, mouet `in carbone´ et perm«mutat. Em uero / cau»sa sine qua fieri nequit id quod faciendum est, ab una eius parte designatur, ueluti cum aes dicitur causa esse statuae, quod sine eo «statua non / possi»t existere. Haec enim ut per faciendam diuisionem clarescet, non ea ipsa est causa sine qua non efficitur, sed pars eius esse monstrabi«tur.}
{inCicTop 1146B8-C10 Ea uero / ca»usa sine qua id quod faciendum est effici non potest, diuiditur hoc modo. Alia sunt eius quieta, nihil agentia, sed quodammodo stolida, «ac per se nisi / a»gendi motus exterius accesserit, immobilia, ut locus, tempus, materia, instrumentum. Quicquid fit locum necesse «est habere / sub»iectum, in quo nisi fiat aliquid, ipse locus est immobilis ad explicandum aliquid. Materia uero vel instrumentum, nisi manu m«oueantur artifi/c»is, ipsa naturaliter nihil egerint. Tempus quoque subiectum est operationi, quae `scilicet operatio´ si desit, / nihil ipsum propriae naturae ratio«ne perfecerit. / Hae»c sunt quae nihil agentia, causae tantum sunt, si his efficientis operatio superuenerit. Alia uero quae in se ipsis posita praecursion«em prae/pa»rationem ad efficiendum uidentur afferre, ut amoris est causa congressio, quae praecessit, et amor flagitii.}
{inCicTop 1146D6-8 Item ea causa quae «ui sua efficit / ali»quid in eam quae ad efficiendum sibi sufficiat, eamque quae extrinsecus amminiculationis indigeat.} {inCicTop 1146D13-47A3 Haec igitur causa quae ui sua «efficit aliquid,» / aut talis est ut nullo extrinsecus egeat adiumento, aut talis ut ei
{inCicTop 1148C3-4 Aliae `causarum´ necessariae, aliae non necessariae; `non necessariarum´ aliae sunt sunt efficientes, aliae non.}
{inCicTop 1148C8-14 «Non / neces»sariarum, quae sunt partim efficientes, non habent subsequentem effectae rei conclusionem. Non enim si liberi sine parentibus non sunt, icci«rco in / par»entibus efficiendi causa necessaria fuit, cum uideamus in hominum esse potestate ne gignant.} {inCicTop 1148D11-14 Atque genus illud causarum, «quod / ha»bet efficientem uim necessariam, errorem afferre non `id est nomino´ fere solet. Hoc autem sine quo non efficitur, sepe conturbat.}
{inCicTop 1152C12-53A8 Dicamus etiam quid euentus sit fort«unae vel quarum / rerum» sors esse dicatur. Omnia fiunt igitur aut immutabiliter ac semper, ut quod sol oritur; vel sepius, ut quod equus quadrapes nascitur; vel raro, «ut si equus cum quinque uel / tribus» pedibus procreetur; vel aeque, ut in quibus faciendarum rerum nihil interest, quo potius uoluntatem uergamus. Atque illud quidem quod semper fit, «nihil / ha»bet oppositum, quod aliter ullo modo fiat. Id uero quod sepe contingit, habet aduersum id quod rarius euenit. Neque enim sepius «fieret / ac» non semper nisi diuersum raro quidem sed aliquado contingeret. Quod ex fortuna fit, non est in sempiternis. Quis enim casu solem dicat «oriri? / Ne» in his quidem quae frequentius fiunt. Nullus dixerit equum esse casu quadrupedem. Nec in his quae solent aequaliter fieri. Nam quae «uolunta/lia» sunt, non esse fortuita uidentur. Restat igitur ut in his fortunae sit euentus, quae rarius fiunt. Eorum uero quae fiunt, partim finem al«quem» / «spec»tant, partim minime. Qui enim finis esse potest, si manum extendam, si genua complicem, atque humi iacens aliquid tollam, «quod nullius / usibus applicatur? At ea quae finem aliquem spectant partim uoluntatis sunt, partim naturae. Uoluntatis, ut si quis egrediatur «domo ------} |Finis f. 115v|