Ff. 54v-55v, four fragments
Ed. Piper 1882 pp. vi-vii
Fragment 1
QUIS SIT DIALECTICVS.
Quis est dialecticus? / Qui nouit illa quinque.
Quae? Diffinire, argumentari, |D55r| raciocinari, diuidere, partiri.
Fragment 2
Da diffinionem. Nomen est / pars oracionis significans corpus proprie, ut ‘Roma’ ‘Tibe/ris’ ‘Petrus’ ‘Paulus’ et omnia corporalia propria. Vel est / nomen pars oracionis significans corpus comuniter, / ut ‘urbs’ ‘flumen’ ‘ciuitas’ ‘monasterium’ ‘arbor’ ‘erba’; / et septem species metalli, ‘aurum’ ‘argentum’ ‘plumbum’ / ‘stagnum ‘plectrum’ ‘aes’ ‘ferrum’; et omnia corpo/ralia appellatiua. Vel est nomen pars oracionis significans / rem proprie, ut ‘grammatica Aristarchi’ ‘ariht/metica(!) Nicomachi’ et omnia incorporalia propria. / Vel est nomen pars oracionis significans rem communiter, vt ‘vir/tus’ ‘vicium’ et quatuor principales virtutes, ‘prudentia’ / ‘iusticia’ ‘fortitudo’ ‘temperantia’.
Fragment 3
Cf. under DE DIFINITIONE PHILOSOPHIE below
Quae sunt lateralia / prudentiae? Prudentia habet in dextro latere / astuciam et uersutiam, in sinistro latere habet ebetudi/nem mentis.
Quae sunt lateralia iustitiae? Iusticia ha/bet in dextro latere pleonesiam, hoc est plus iusto; / in sinistro latere meonesiam, hoc est minus iusto. /
Quae sunt lateralia fortitudinis? Fortitudo habet in dextro1 |D55v| latere audatiam, in sinistro latere habet ignauiam. /
Quae sunt lateralia temperantiae? Temperantia habet in dex/tro latere luxuriam, in sinistro latere insensatum et ebe/tudinem .v. sensuum corporis . et octo principalia ui/cia: gastrimaria2, filargiria, ira, tristicia, forni/cacio, acedia, cenodoxia, superbia.
1 dextro] sinis||tro a.c. D
2 Gastrimaria Piper, Castrimaria D
Fragment 4
Dic substanti/alem diffinionem. Quid est homo? Animal ra|Piper vii|tionale mortale risus capax. Duae specifice differentie / constitüunt hominem*.
* hominem + [probatio penne] D
DE DIFINITIONE PHILOSOPHIE.
Quid est philosophia? / Philosophia est diuinarum hümanarumque rerum / quantum homini possibile est probabilis scientia. Vel est philoso/phia rerum humanarum diuinarumque cognitio cum studio bene / uiuendi coniuncta. Seu est philosophia ars artium et disciplina / disciplinarum `et´ omnium consumatio uirtutum. Siue est philosophia / contemptus saeculi, meditatio mortis, dux uitae, indicatrix uirtutum, / expultrixque uiciorum; quae diffinitio maxime1 conuenit christi/anis, qui saeculi ambitione calcata conuersatione disciplinali ad si/militudinem futurae patriae uiuunt.
Vnde dicitur philosophia? |D56r| Ipsum nomen philosophiae latine2 interpretatum ‘amor sapientiae’ sonat. / Nam grece philo amor, sophia sapientia dicitur.
Vnde constat phi/losophia? Philosophia duabus ex rebus constare uidetur.
Quibus? / Scientia et opinione.
Quid est scientia? Scientia est uirtus qua / aliqua res certa ratione percipitur.
Quid est opinatio? Opinatio est / cum adhuc incerta res latet, et nulla ratione firma uidetur. / Vtputa sol utrumne tantus quantus uidetur, an maior sit / quam omnis terra. Item globosa sit an concaua uel conuexa, et stellae / utrumne adhereant caelo, an per aerem libero cursu ferantur. / Caelum ipsum qua magnitudine uel qua materia constet, utrum / quietum et inmobile3 sit, an incredibili celeritate uoluatur. / Quanta sit terrae crassitudo, aut in quibus fundamentis librata, / et suspensa permaneat.
In quot species diuiditur philosophia? Philosophiae species tripertita est. Nam prima species est naturalis, |Piper viii| quae grece phisica nominatur, in qua de naturae inquisicio/ne disseritur. Secunda species est moralis, quae grece aethica dicitur, / in qua de moribus hominutn tractatur. Tertia species est ratio/nalis, quae greco uocabulo logica appellatur, in qua dispu/tatur quemadmodum in rerum causis uel uitae moribus ueritas |D56v| ipsa quaeratur. In phisica igitur causa quaerendi, in aethica ordo ui/uendi, in logica ratio intellegendi uersatur.
[Quot4 sunt illae ques/tiones quae uidentur principales? .II.
Quae sunt? Philosophica et / ciuilis questio.
Quid est philosophica questio? Philosophica / questio est controuersia in dicendo posita sine certarum personarum / interpositione.
Quae sunt philosophicae questiones? Ergo philo/sophicas questiones dicimus thesin id est propositum, quasi longe / et in absentia positum, quia philosophi non requirunt eorum aspectum / de quibus disputant, utputa de phisicis, id est de naturalibus rebus / huius mundane molis aut de deo aut de moribus in hunc modum / uerine sint sensus, quae sit forma mundi . quae sit magnitu/do solis, lunae uel terrae, quid5 sit bonum in uita praeter honestatem, / an sit philosophandum, an casu cuncta constent, an diuina pro/uidentia regantur.
Quid est ciuilis questio? Ciuilis questio est / controuersia in dicendo6 posita cum certarum personarum in/terpositione.
Quae sunt ciuiles questiones? Ergo ciuiles ques/tiones dicimus ypothesin id est subpositum, quia persone subpo/sitae sunt oculis, illae uidelicet persone de quibus questio mouetur.] /
Quis primum phisicam inuenit? Phisicam7 apud grecos primus |D57r| perscrutatus est Tales Milesius unus ex septem illis sapientibus. / Hic enim8 ante alios caeli causas atque uim naturalium / rerum perspicaci contemplatione conspexit. Quam postmodum Plato / in .iiii. |Piper ix| diuisiones distribuit, id est in arihtmeticam(!), geametriam, / musicam, astronomiam.
Quis primum aethicam inuenit? Aethicam / Socrates primus ad corrigendos componendosque mores institu/it, atque onme eius studium ad bene uiuendi disputationem per/duxit, diuidens eam in .iiii. prinqipales uirtutes, id est in pruden/tiam, iustitiam, fortitudinem, temperantiam.
Quid est uirtus? Virtus / est animi habitus naturae decus rationi consentaneus. Vel est / uirtus uitae ratio morum, pietas, cultus diuinitatis, honor / hominis, meritumque aeternae beatitudinis.
Quid est prudentia? / Prudentia est principalis uirtus, qua in humanis rebus a bo/nis discernuntur mala. Vel est prudentia rerum bonarum / et malarum per onme tempus scientia. Siue est prudentia / rerum humanarum diuinarumque scientia prout homini / datum est, in qua intellegendum est quid cauendum sit homi/ni uel quid faciendum prout homini datum est.
Quae sunt late/ralia prudentiae? Prudentia habet iu dextro latere |D57v| astutiam et uersutiam, in sinistro hebetudinem mentis.
Quae sunt / partes prudentiae? Memoria, intellegentia, prouidentia. / Intellegentia presentium, memoria preteritorum, prouidentia fu/turorum.
Quid est iustitia? lustitia est principalis uirtus, qua / recte9 iudicando sua cuique distribuuntur. Vel est iustitia animi / habitus ita informatus ut ommibus meritis tribuat dignita/tem. Siue est iustitia animi nobilitas unicuique rei proprium tri/buens decorem.
Quae sunt lateralia iustitiae? Iustitia habet in / dextro latere10 pleonesiam, hoc est plus iusto; in sinistro me/onesiam, hoc est minus iusto.
Quae sunt partes iustitiae? lus natura/le, ius consuetudinarium, lex diuina et humana.
Quae sunt par/tes iuris naturalis? Religio, pietas, uindicatio . obseruan/tia, ueritas, gratiarum actio uel gratia quae |Piper x| antiquitns / erat tripertita. Nam, ut fabulae aiunt, tres fuere soro/res liberi et ueneris filiae solitae lauari in acidalio fon/te, harum unaqueque gratia dicta est proprio nomine. / Haec ideo depingebantur nude quod gratia debet sine fuco / esse. Eaedem11 etiam erant inter se inuicem conexe, quia gratiam / condecet insolobilem esse. Quod uero una auersa depingebatur |D58r| duae nos respicientes, haec ratio est quod gratia solet a nobis duplex reuerti. Vnde ait Virgilius (Aen. I.548-549): Non metus officio nec te cer/tasse priorem peniteat.
Quae sunt partes iuris consuetudinarii? / Par, pactum, iudicatum.
Quid est fortitudo? Fortitudo est princi/palis uirtus, qua aduersa aequanimiter tollerantur. Vel est for/titudo considerata periculorum susceptio et laborum perpessio. Siue12 est / fortitudo magnanimis patientia et perseuerantia et lo`n´ga/nimitas in bonis operibus et uictoria contra omnium uitiorum / iacula .
Quae sunt lateralia fortitudinis? Fortitudo habet in / dextro latere audatiam, in sinistro ignauiam.
Quae sunt partes / fortitudinis? Constantia, patientia, perseuerantia.
Quid est / temperantia? Temperantia est principalis virtus, qua libido / concupiscentiaque frenatur. Vel est temperantia circa res inutiles / et inhonestas uictrix ac pudica dominatio. Siue13 est temperan/tia totius uitae modus, ne quid nimis homo uel amet uel odio / habeat sed omnes14 huius `mundi´ uarietates considerata temperet dili/gentia.
Quae sunt lateralia temperantiae? Modestia, dementia, / continentia, `temperantia15´. Istas .iiii. uirtutes unusquisque habere debet: / prudentiam contra uitia, iustitiam contra munera, fortitudinem |D58v| contra |Piper xi| peccatum, temperantiam contra luxuriam. Non sufficit tibi, si fu/eris prudens et non habueris temperantiam. Non est tibi utile, / si habueris fortitudinem et non habes iustitiam. Neque una sine / altera stare postet, istas iiiior uirtutes tene iunctas et deus / ostendit tibi altiora / culmina uirtutum.
Quae est spiritalis morum / perfectio? Fides firma in corde, galea salutis in capite, / signum Christi in fronte, uerbum ueritatis in ore, uoluntas bo/na in mente, dilectio dei im pectore, praecinctio castitatis in cir/cuitu, honestas in actione, sobrietas in consuetudine, / stabilitas in bonitate, patientia in tribulatione, spes in / creatore, amor uitae aeternae, sollicitudo contra uitia, reme/dium salutis, consolatio doloris, notitia ueri luminis, fons / sanctitatis, nutrimentum caritatis, sincera fides cum operibus, / desiderium spiritale cum perseuerantia, modestia cum diligen/tia, castitas cum humilitate, ieiunium cum temperantia, pauper/tas cum largitate, silentium cum locutione, dispensatio cum ae/quitate, sustinentia sine odio, abstinentia cum tempe/rantia. zelus sine asperitate, mansuetudo cum iustitia, / confidentia sine trepidatione, confessio sine excusatione. |D59r|
1 maxime] maxim(a)e D
2 latine] latin(a)e D
3 inmobile p.e. et immobile a.c. D
4 [Quot - mouetur] D et Piper, omisi cum eadem sint atque De principalibus questionibus f 59 infra
5 q(ui)d D, quod Piper
6 dicendo] di[c]cendo D
7 phisica(m) D, Phisica Piper
8 enim + [***] D
9 recte] rect(a)e D
10 latere] later(a)e D
11 Eaede(m)] Eade(m) a.c. D
12 siue] seu a.c. D
13 siue] seu a.c. D
14 omnes] om() D
15 te(m)perantia i.m. addid. D
DE1 PRINCIPALIBUS QUESTIONIBUS. /
Quot sunt genera2 questionum? Duae3.
Quae sunt? Philosophica4 / questio5 et | ciuilis questio.
Quid est philosophica6 questio? Phi/losophica | questio est controuersia in dicendo posita sine certa/rum personarum / interpositione.
Quae est7 philosophicae questio? / Ergo philo|sophicas questiones dicimus thesin id est propositum, quasi / longe | et in absentia positum, quia philosophi non requirunt eorum / aspectum | de quibus disputant, utputa de phisicis, id est de naturalibus / rebus | huius mundane molis aut de deo aut de moribus / in |Piper xiv| hunc modum | uerine sint sensus, quae sit forma mundi; quae / sit magnitu|do solis, lunae uel terrae; quid sit bonum in uita / preter8 honestatem; | an sit philosophandum; an casu cuncta con/stent, an diuina pro/uidentia regantur.
Quid est ciuilis questio? / Ciuilis questio est | controuersia in dicendo9 posita cum certarum / personarum in|terpositione.
Quae est10 ciuils questio? Ergo ciui/les ques|tiones dicimus ypothesin id est subpositum, quia personae11 sub/po|sitae sunt oculis, illae uidelicet12 persone de quibus questio mouetur.
1 titulus f. 59r, om. f. 56v
2 genera questionu(m) f. 59r, ill(a)e ques/tiones que uidentur principales f. 56v
3 du(a)e f. 59r, .ii. f. 56v
4 philosophica f. 56v, phylosophica f. 59r
5 questio f. 59r, om. f. 56v
6 philosophica f. 59r, phylosophica f. 56v
7 e(st) philosophica questio f. 96r, s(unt) philosophic(a)e questiones f. 96v
8 preter f. 59r, p(rae)ter f. 56v
9 dicendo] di[c]cendo f. 56v
10 est ciuilis questio f. 59r, s(unt) ciuiles questiones f. 56v
11 p(er)son(a)e f. 59r, p(er)sone f. 56v
12 uidelicet f. 56v, om. f. 59r