Cogor amore tuo

Mss

• Sankt Gallen 817 pp. 4-5

Ed.:

• MGH Poetae Latini Aevi Carolini, Berolini 1899, (Internet Archive), pp. 339-343 (dMGH)

IXCIPIUNT VERSICULI DE SEPTEM LIBERALIBUS ARTIBUS.

	Cogor amore tuo invenilem tollere clavam,
	puer illustris, indolis arte tua.
	Quamvis eflfete, rugoso corpore vires
	Signa negent vetule, sanguinis ulla cuti,
5	Non tamen, ut possum, gravia Herculis arma recuso.
	Ipse licet rigida mente Dares vigeat.
	Nam tibi promittit certamina mobilis aetas;
	Creber enim polles artibus ecce novis
	Et melior vires sanguis dat voce valenti,
10	Dum inpubes male, crine nitent vaeue.
	Bos etiam lassus vestigia figere firma
	Haud nescit terre,, mole sua stabilis.
	Perre iugum mecum cupio te, dulcis amice,
	Haec lege ut discas plaustra tenere tua.
15	Ne te suspendam tediosi syrmate plectri,
	Incipiam hinc aliquid utile ferre tibi.
	Fabula Felicis conponit ficta Capellae
	Musas ter trinas Maiugene, comites,
	Quae dentur pariter ducende, Phylologie,
20	Sub dotis specie, artis honore datae.
	Has exquire libens noetesque diesque per omnes.
	Inter quas prima femina lucet anus	GRAMMATICA
	Componens pueris labrorum septa decenter;
	Purgat et arterias, lingua politur eis.
25	Adhibet et scalprum, quo purgat acumine dentes,
	Ut possint miris verba sonare modis.
	Procedit dotanda dehinc Dialectica callens;	DIALECTICA
	Naturae clausum ipsa requirit opus.
	Ter quinis rediraita comis refugisque capillis
30	Mensure, aequalis compserat atque caput.
	Haec periermeniis florens topycisque figuris
	lungit tunc usie^ verba locuta novem.
	Argutae mentis studio rationis amatrix
	Proposuit, sumpsit, clausit ubique bene.
35	Pervigil excubiis nimio pallore nitebat:
	Nescit enim somno se dare fessa suo.
	Quisquis de dextra presumpsit suniere florem
	Intendens ydros palma sinistra duos.
	Praesiluit Gretiao facundia tertia lingue,	RETHORICA
40	Cui regale caput tegmina tuta vehens
	Fulminis in morem fulgenti cingitur ense,
	Quo se commuuit, ora inimica premit.
	Illius in bombo caelum tellusque resultans
	Concilium iuvenum convocat atque seuuin.
45	Officii partes disponit tramite recto,
	Eloquitur vera, falsa repellit item.
	Ius civile forum curules ipsa perornet:
	Diligit hanc regum optima cura sagax.
	Hanc Athlanciades proprio coniunxit amori,
50	Quae sibi collata munere dotis erat.
	His super adveniens Geometrica virgo perita	GEOMETRIA
	Connumerat loca aetheris atque soli
	Haec iacet et radium metita volubile caelum
	Septenasque faces per duodena loca.
55	Terra globosa suis cum partibus undique versa
	Mensuram patitur arte regente viam;
	Astrorum occasus ortusque revelat int^quos,
	Quos sol aestate visitat aut hieme.
	Hanc lucem obliquam diffundit zona recurva:
60	Pisces fines erunt, principium arjes habet,
	Gnomina diversi figit pro climate mundi;
	Non poterit simile gnomen ubique fore.
	Illic spera manu: trinarum machina rerum
	Insignibat eam, compsit et auxit opus.
65	Haec soror Uranie,, officii consortis amatrix :
	Illa notat signa, haec spacium omne tenet.
	Accessit memori sensu iam prima mathesis,	ARITHMETICA
	Quae numerum in digitos transtulit alma suos.
	Celsior ipsius vultus fulgore renidens ;
70	Subtili spetie vestis obibat eam.
	Inparibus paribusque modis complexa figuras :
	Quarum monas erit fons et origo brevis;
	Hinc plane, forme, vel iinea longa iacebit:
	Additur et numerus crassus ad alta volans:
75	Inde cibus, cribrum seu forma triangula surgit
	Quas variat sollers [vertice fulget apex]
	Prosilit in medium vibrato lumine virgo,	ASTRONOMIA
	Cuius sydereus vertice fulget apex.
	Crines igniti decorabant tempus utrumque,
80	Qui mare, qui terras, ^thera luce replent.
	........................................
	........................................
	Lumina bisseni demonstrans ordinis in se.
	Prima fronte nitet frigida stella senis,
	Quae caeli centrum paulatim circuit altum,
	Ter denis annis mobile complet iter.
85	Hic Iovis et Solis fervor, Venus aurea lucet,
	Mars cum Mercurio, infima Luna migrat.
	Dissimili cursu duodenae astra coronae,
	Sed notho, penetrant, luce secante viam.
	Vertex, qui nobis semper sublimis habetur,
90	Frigore crudeles contrahit ille Scithas:
	Ast alius nostris subductus vultibus axis:
	Canopum Memphis nominat atque colit.
	Qua calor est nimius : nam haec pars vergit ad austrum ;
	Quam sol incendit flammeus igne suo.
95	Phosphoreum iugum, designat Urania prudens,
	Vesper ut interdum lumina sera dabit
	Ultima Melpomene chelos tangendo iocatur;	MUSICA
	Non simplex etenim melos ei cecinit:
	Musica nam constat triplicis moderamine legis:
100	Percussu, Hatu, voce sonora boat.
	Aethera permulcet cantu, terras, mare, silvas;
	Quicquid et his vivit, carmina pulchra colit.
	Ipsa tonos iunxit quindenos chromate ponens;
	† Quiquis scire velit, nomina prosa dabit.

ex cod. S(angall. 817 pag. 4) primus ed. Duemmleer (N.A.V. p. 627 sqq.0; mihi denuo coontulit I. Egli LIBRALIBUS S
6 Ipse] Ipsa S: correxi ( recuso Ipsa, licet Duemmler) 8 polles] pollens S¹ 14 lege: cf. 52 loca
15 syrmat(a)e S
17 Fabul(a)e, f. conponunt fict(a)e, c. S: correxi
23 Compone`n´s S
25 accumine S
27 DIALECTICA praeter I. evanuit S
28 ips (nihil amplius umquam scriplum fuit) S 31 liorans S
36 sua, ui vid., S¹ 50 fort. eat; cf. Ovid. her. 3,20 quamlibet ad Priarni munus itura nurum et Senecae Phoen. 578 adulta virgo mixta captivo gregi Thebana nuribus munus Argolicis eat
53 fort. iactat radium (cf. Mart. Cap. p. 196,28 altera manu sphaeram solidam gestitantem)
57 revebat S: ecorr. Duemmler in(a)equos (i. e. obliquos; ayilur de zodiaco orbe obliquo) scripsi: in (a)equos Duemmler; formam tuetur analogia inaequalis
60 finis Duemmler, sed cf. p. 185 ad v. 145
63 distinxi
66 umne spacium S: transposui (haec omne tenet spacium caesura miiius grata Duemmler) 69 fulgore refulgens S: correxi ex Mart. Cap. p. 256, 14 praecelsior vultus ipsius lumiue renidebat
70 speti(a)e veste obibit S: correxi (fort. vestes, cf. ad v. 60; obivit minus placet)
71 sq. figuris Quantura S: correxi
72 monos S: corr. Duemmler (cf. adn.)
73 iacebat S': correxi
75 cibus (i. e. χυβος) S; cubus Duevimler cribrum Duenmler : cribum S
76 hemistichium mihi ex v. 78 illapsum videtur
80 replet S: correxi
post 80 distichon intercidit, quo globus caelestis commemoratus erat 87 /astra S (hiatus non tollendus)
93 astrum S: correxi
97 meldepome S: corr. Duemmler
103 chromata S': corr. Duemmler
104 Quos quis Duemmler; fort. Quos qui vel Quisquis (i. e. ei, si quis)

1 i. e. ego senetr. amore tuo iuvenem agere cogor; cf. Cic. de senectute 16,58 sibi igitur babeanl arma, sibi equos, sil>i hastam, Bibi clavam; nobis senibus talos relinquant et tesseras.
2 Notkeri ad Salomonem (lll.) sub ferula degentem carmen puto (o puer, illustris indolis Duemmler distinxerat).
3 Verg. Aen. V 396 frigentque effetae in corpore vires et Boet. consol. Phil. I c. l, 12 tremit effefco corpore laxa cutis.
5 clava otim (v. 1) Herculis propria (Otto, Spriehwoerter der Romer p. 163); ut possum ('soweit ich vermag'), sc. ea arma ferre.
6 Daretem Vergilianwm (Aen. V 368 sqq.) dici intellexit Duemmler.
10 inpubes: nondum pube (i. e. lanttginej restitae.
11 cf. Otto, Sprichwoerter der Btimer p.58: vulgaris proverbii, quod bos lassus fortius figat pedem (Hieron. ep. 102).
13 dulcis amice formula.
18 miscere videtur IX Musas et VII Scientias; cf. ad v. 97.
22 Mart. Gap. p. 54. 26 E. aetate longaevam.
23 Mart. Cap. p.55,3 uam ex eodem (sc. elephanto) sealprum primo vibranti demonstrat acumine, quo dicebat circumcidi infantibus vitia posse linguarum .... (55, 14) arterias etiam pectusque cuiusdam medicaminis adhibitione purgabat .... (55, 19) protulit quoque limam ipiandam artificialiter expolitam, . . ex qua scabros dentes vitiliginesque linguarum et sordes, quas in Soloe quadam civitate contraxerant, levi sensim attritione purgabat.
27 i. e. dotis loco danda.
29 de XV speciebus defniitionmii cf. Usener, Anecd. Hold,. p. 66.
31 Aristotelis περι ερμηνιας interprete Boetio saepe periermeniae fiunt (Isid. or. II 27: G. Becker, catalogi amtigui 14,66 p. 131; 45, 44 p. 132; 121, 15. 16, p. 247; 125, 12 p. 254: in ipso hoc codice Sangattensi 817 p. 203 incipit liber periermeniarum Aristotelis); quibus im cod. Sangattensi 816 adhaereni Aristotelis Topica.
32 sc. quatitatem, quantitatem, relativum, locum, tempus, situm, habitum, facere, pati (Mart. Cap. IV § 363; ουσια = subetantia §362). 34 cf. Mart. Cap. p. 128, 10 sqq. 27sqq.; propositiones eum concessae sunt, sumpta dicuntur; ex iis aliquid concluditur.
36 suo: dem ihr gebtthreiulen.
37 sq. cf. Mtirt. Gap. p.99, 13—22 unum serpentem manu sinistra Dialecticae tegi dicit; male memor uidetur fuisse poeta M. C. p. 100,5, ubi Oyllenius χηρυκεωι geminus anguis (die beiden Schlangen auj dem Schlangenstab Mercurs) Dialecticam adlambere dicitur.
39 sqq. Mart. Cap. p. 138,20 ecce quaedam sublimissimi covporis ac fiduciae grandioris, vultus etiam decore luculenta femina insignis ingreditur, cui galeatus vertex ac regali caput maiestate sertatum, arma in manibus, quibus se vel communire solita vel adversarios vulnerare fulminea quadam coruscatione renidebant.
43 cf. Mart. Cap. p. 139, 5 haec cum in progressu arma concusserat, velut rnlgoreae nubis fragore colliso bombis dissultantibus fracta diceres crepitare tonitrua.
45 cf. Mart. Cap. p. 143, 14 iam vevo partes officii mei quinque esse non dubium; nam est invoutio, dispositio, elocutio, memoria, pronuntiatio.
49 i. e. Mercurius, Maiae filius, Attantis nepos.
52 Martianus Capetta aexto libro, qui est de geometria, complexus est geographiam tam mathematicam quam physkam.
53 cf. appar.
54 septem planetas duodeeim zodiaci signa percurrentes.
55 cf. Mart. Cap. p. 197, 18 sqq.
56 arte i. e. lege.
57 cf.appar.; haec potius ad Astronomiam pertinni.l, eoque rettulerat etiam Mart. Cap.
61 gnomina: Mart. Cap. p. 197,4 gnomonum (gnominum codex Darmstadiensis num. 193 apud Eyss.) stilis ; cf. v. 62 gnomen.
62 siraile gnoiuen i. e. idem.
63 trinam machinam rerum vulgo dicunt orbem tripertitum; constructio est: 'illi (in) manu (est) sphaera (ein Erdglobus) ; eam (sphaeraun insigniebnt orbis tripertitus, qui opus (i. e. sphaeram) compsii ei auasit'.
65 cf. Mart. <'nj>. p. 197. 2 in nsum germanae ipsius Astronomiae; consortis: 'gleichartig'.
67 cf. Boetii institut. arithmet. I praef. p. 5,6 Fr. cum igitur quattuor matheseos disciplinarum de arithmetiea, quae est prima, conscriberera ... v. 68 non de decadc accipiendus est, sed de digitis celeriter motis; cf. Mart. Cap. p. 256,26 digiti vero virginis recursantes et quadam incomprehensae mobilitatis scaturrigine vermiculati.
69 cf. appar.
70 cf. Mart. Cap. p. 256,24.
71 sqq. 'aus ungeraden wnd geradm Zahlen Figuren zusammenfassend: deren Meiner Anfang und Ursprwng ist die Einheit (der Punkt; cf. Ma/rt. Cap. p. 266, 2 nam mihi in primo versu monas: Einheitszahlen); darnach mogen gerade Gebilde oder (vel = id est) die Linie, deren einzige Dimension die Lünge ist (longa linea), hingelegt werden (M. C. in secundo versu a decem numeri velut linea distenduntur; sic nascuntur numeri a 10 ad 99); dazu kommt die Breitenzahl, die senkrecht auf der Langcnzahl steht (Fläche = Lünge X Breite: M. C. in tertio versu quadrati ex centum reliquisque fiunt, quae velut latitudo primae longitudini sociatur; sic nascnntur numeri a 100 ad 999; de crasso numero cf. Mart. Cap. p. 270,25 at crassitudinem aiunt a tribus numeris: sint in alterum puta latus quattuor, in alterum tres, supra deinde quattuor adiciuntur) ; darnach erhebt sich (durch Hinzufügung der 3 Dimension, der höhe) der Würfel, der Kegel (aliter cribrum est schema numerorum parium et imparium Eratostheni apud Boetium instit. arirhm. 1 17 p. 33, 21 Friedlein) oder die dreiseitige Ecke (d. h. Pyramide, nicht Dreieck), in denen noch die Höhe zu Länge wnd Breite hinzukommt (hunc sensum v. 76 expressum fuisse necesse est; M. C. in quarto versu iam cubi sunt, ideoque ex mille reliquis soliditas; die Zahlen von 1000 an Körperzahlen).
77 Mart. Cap. p. 301,5 et ecce prosilit quaedam gemmata nec minus totis artibus decenter oculea; huic sidereus vertex vibrantesque crines.
79 i. e. radii coronae instar discedentes.
81 i. e. sidera zodiacalia duodecim.
82 frigida stella senis Saturni nitet prima fronte (i. e. in superficie) globi caelestis (cf. appar. crit.); quae tardissime omnium planetarum perficit ciirsum, sc. annis trigimta (cf. Ma/rt. Cap. p. 316, t).
86 infima i. e. proxima a centro.
87 'die Planeten durchwandeln in abweichendem Laif die swölf Bilder des Tierkreises, aber nur scheinbar (notho cursu dissimili; νοθεια illa refertnr ad dissimilitudinem), da die Lichtbahn an ihnen vorbeieilt'? cf. Mart. Cap. p, 316, 10 denique etiam Peripateticorum dogma contendit non adversum mundum haec sidera promoveri, sed celeritate mundi, quam sequi non potuerunt, praeteriri.
89 sublimis: 'über tem Horizont'; dicitur polus arcticus.
90 Scythas Υπερβορειους.
91 alius axis: sc. australis pars ascis semper latens exiens in plum antarcticum.
92 Canopus non polus antarcticus est, sed slella ab austro proxima Eridani, quae superioribus inconspicua in confinio Alexandriae incipit apparere.
93 qua: sc. in urbe Memphi; haec pars: sc. Aegyptus.
97 i. e. septima Musa (cf. ad v. 18); chelos i. e. χελυν..
103 cf. Mart. Cap. p. 358, 17 quod disdiapason dicitur, habet sono (sic) quindecim, spatia l>is septena, tonos decem ae duo.
104 prosa Martinni Capellae vel Boetii deinstitutione musica.